داروخانه گیاهپزشکی باغبان

محققان هندی توانسته اند نسل جدیدی از انبه را تولید کنند که بدون هسته و آبدار بوده و وزن هر میوه 200 گرم است. این رقم جدید به کمک اصلاح گیاهان تولید شده و میزان فیبر موجود در آن به نسبت سایر ارقام کمتر است.

گفته شده که انبه بدون هسته از پتانسیل بسیار بالایی برای صادرات برخوردار است. این رقم مانند ارقام دارای هسته، دارای عطر و طعم شیرین و آبدار می باشد. انبه ارقام مختلفی دارد و هر کدام ویژگی های منحصر به فرد خود را دارند.

رقم بدون هسته Sindu نام گذاری شده و به انبه ی هندی معروف است. از دیگر خصوصیات آن، این است که طول عمر زیادی دارد و سالانه می توان میزان بالایی از آن را تولید کرد. جزء میوه های مناطق گرمسیری و استوایی به شمار می رود و دارای سه نوع کوچک، متوسط و بزرگ می باشد. 

نام علمی آن Citrullus colocynthis و نام عربی آن حنظل و از خانواده‌ی «کدوییان» (Cucurbitaceae) است. هندوانه ابوجهل از نظر شکل ظاهری شبیه به هندوانه اما کوچک تر بوده و بومی مناطق جنوبی کشور است. این هندوانه گیاهی علفی، چندساله و به رنگ زرد مایل به سبز می باشد. 

گوشت میوه سفید رنگ و بسیار تلخ و دارای دانه های بیضی شکل است که پس از رسیدن به رنگ قهوه‌ای در می آیند. به دلیل وجود ماده ای به نام کوکوربیتاسین، خاصیت درمانی دارد و در دسته ی گیاهان دارویی قرار می گیرد. از آنجا که ترکیبات موجود در آن باعث ایجاد حساسیت در معده و روده می شوند، لذا باید در مصرف آن احتیاط کرد.

جهت مصرف خوراکی، به صورت پودر و آسیاب شده استفاده می شود. یکی از خواص دارویی آن، کمک به ترشح انسولین و تنظیم قند خون است و به درمان دیابت کمک می کند. علاوه بر خواص مفید و درمانی، مضراتی مانند: تحریک روده و معده و آسیب به کلیه ها را در صورت مصرف زیاد به دنبال دارد. 

کشت عمودی روشی برای تولید مواد غذایی در امتداد عمودی در واحدهای کوچک است. در این روش، شرایط محیطی مانند: نور، دما، رطوبت و مواد غذایی و میزان گاز تولید شده طی فرآیند رشد گیاهان توسط فناوری کشاورزی کنترل شده بررسی می گردد. هدف اصلی این نوع کشت، تولید حداکثری محصول در واحدهای محدود و کوچک می باشد.

برای رسیدن به این هدف، چهار حوزه ی مهم وجود دارد: 1ـ محصول با فاصله ی مناسب در امتداد عمودی کشت شود. 2- از ترکیب نورهای طبیعی و مصنوعی برای رساندن نور به گیاه استفاده شود.3- به جای خاک از محیط های رشد هیدروپونیک و آکواپونیک استفاده شود. 4- برای جبران هزینه ی انرژی کشاورزی از کشاورزی پایدار بهره گرفته شود.

از مزایای کشاورزی عمودی، صرفه جویی در مصرف آب تا 95 درصد، افزایش بازدهی سطوح زیر کشت، امکان تولید محصول در تمام طول سال، کوتاه کردن فصل کشت، عدم تأثیر آب و هوای محیط بر رشد و کیفیت محصولات، تولید محصولات ارگانیک بیشتر و کمتر آلوده شدن محصولات به آفات و بیماری ها می باشد. 

سبزیجات برگی به گروهی از سبزیجات گفته می شود که برگ آنها مصرف خوراکی و غذایی دارد. از آنجا که این نوع سبزیجات دارای انواع ویتامین‌ها، فیبر و عناصر غذایی هستند، از اهمیت بالایی برخوردارند.

شنبلیله، کرفس، نعناع، گشنیز، اسفناج، شاهی، تره، همگی جزء سبزیجات برگی به شمار می روند. این سبزیجات قابلیت مصرف هم به صورت خام و هم به صورت پخته را دارند و در تهیه ی انواع غذاها استفاده می شوند.

سبزیجات برگی به دو دسته ی بهاره و پاییزه تقسیم بندی شده اند. جهت افزایش کیفیت آنها، تهیه ی بستر کشت مناسب تأثیر بسزایی دارد. هم چنین بافت خاک بایستی غنی از مواد آلی و نفوذ پذیر باشد.

زمان کشت سبزیجات پاییزه از شهریور ماه تا آبان ماه و سبزیجات بهاره در اسفند و فروردین است. جهت پیش رس کردن محصول و کشت خارج از فصل، بهترین زمان، فصل پاییز و زمستان می باشد.

روش های مختلفی برای کشت سبزیجات برگی وجود دارد اما بذرپاشی به شکل درهم بیشترین عملکرد را به دنبال دارد. جهت دستیابی به تولید مناسب، سله شکنی، وجین علف های هرز، آبیاری منظم و کود سرک بسیار موثر است. 

سوسک راه راه خیار سبز از آفات جدی خانواده ی کدوئیان است. نام علمی آن Acalymma vittatum بوده و به سوسک مخطط خیار نیز شهرت دارد. میزبان های آن، خیار سبز، هندوانه، کدو تنبل، کدو سبز و خربزه هستند.

حشرات بالغ ابتدا بر روی گیاهان موجود در حاشیه ی مزارع ساکن شده سپس در طول فصل رشد، در کل محصول پراکنده می شوند. این آفت از برگ، گل و میوه تغذیه می کند و باعث ریزش شدید آنها می گردد اما در ماه های گرم سال، تغذیه ی خود را روی قسمت های زیرین میوه ی در حال رشد متمرکز می کند.

هنگام تغذیه از میوه، آسیب خود را به صورت زخم نشان داده و سبب کاهش عملکرد محصول می شود. در حالی که لاروها تنها از ریشه و ساقه تغذیه می کنند و خسارت ناشی از آن ها چشمگیر نیست. روش های مختلفی برای کنترل و مبارزه با سوسک خیار سبز وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می کنیم:

1 _ رعایت تناوب زراعی

2_ استفاده از ارقام مقاوم

3_ نظارت بر محصول در هنگام پیوند زدن ( زیرا حساسیت به آفت در این مرحله بالاست)

4_ جمع آوری و از بین بردن بقایای گیاهی آلوده

5_ رها کردن پارازیتوئدهایی مانند: سن شکارگر و کفشدوزک ها

 Achillea millefolium

گیاه بومادران از خانواده ی کاسنی ها، علفی و پایاست. برگهای آن فاقد دمبرگ، دارای بریدگی های زیاد و باریک هستند. گل های آن به رنگ زرد و سفید و به صورت کاپیتول در انتهای ساقه قرار گرفته اند. بومادران علاوه بر مصرف خوراکی و درمان ناراحتی های گوارشی، مشکلات کبد و کیسه صفرا، مصارف موضعی، آرایشی و بهداشتی نیز دارد.

اندام های هوایی گیاه به دلیل داشتن فلاونوئیدها، خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی دارند. در صورت حساسیت به گیاهان خانواده کاسنی، در دوران بارداری، زخم معده و ناراحتی های کیسه صفرا بهتر است از مصرف آن خودداری گردد.

گلدهی بومادران در اوایل تابستان تا اواخر پاییز رخ می دهد و رایحه ای شبیه به بوی مشک دارد. به صورت دمنوش نیز قابل مصرف است و در کاهش تب، تحریک اشتها و درمان سرماخوردگی مفید است. 

به طور کلی، ریزش میوه در درختان، یک پدیده ی نسبتا طبیعی تلقی می شود که عوامل مختلفی می توانند در این امر دخیل باشند. منظور از ریزش میوه، جدا شدن خود به خودی میوه از درخت است. باید به این نکته توجه کرد که تمامی گلها توانایی تبدیل شدن به میوه را ندارند.

ریزش میوه در درختان به عوامل مختلفی بستگی دارد و در درختان مختلف متفاوت است. مثلا ممکن است ریزش میوه در اثر عواملی مانند : آفات و بیماری ها، شرایط نامساعد محیطی و تغذیه ی نامناسب رخ دهد. با تشخیص به موقع و با بررسی دقیق عوامل ریزش، می توان تا حد زیادی از ریزش غیر طبیعی و کاهش محصول جلوگیری کرد.

آب و هوای منطقه، کمبود عناصر غذایی، غرقاب شدن خاک، هرس، شخم و چالکود همگی در این امر دخیل هستند. عدم سازگاری شرایط اقلیمی با درخت میوه یکی از دلایل ریزش میوه محسوب می شود. باید قبل از کاشت نهال، شرایط اقلیمی را مد نظر قرار داد. عناصری مانند : ازت، روی، پتاسیم، مس و بور از ضرورت درختان میوه هستند که باید حتما تأمین شوند.

 اصولاً ریشه ی درختان میوه به شرایط غرقاب شدن حساس است و باعث می شود میوه‌ها ضعیف شده و دچار ریزش شوند. هرس درختان در زمان مناسب باعث ایجاد تعادل بین تعداد میوه و مواد غذایی جذب شده توسط ریشه ها می شود و از ریزش میوه ها جلوگیری می کند.

بهتر است عملیات شخم و چالکود پای درختان میوه انجام نگیرد زیرا باعث آسیب به ریشه، ضعف درخت در جذب مواد غذایی و ریزش میوه ها می گردد. توجه به برنامه ی کوددهی درختان با فروت ست تأثیر زیادی در جلوگیری از ریزش میوه ها دارد. 

گل فریزیا به دلیل رایحه ی خوبی که دارد، در صنعت عطر سازی بیشترین کاربرد را داشته و در گلکاری از آن زیاد استفاده می شود. فریزیا گیاهی علفی، پیازی و بومی آفریقای جنوبی است و در زمستان یا اوایل بهار گل می دهد.

به کمک روش های مختلف کشت و با استفاده از ارقام متنوع آن، می توان در تمام طول سال این گل را به بازار عرضه نمود. فریزیا امکان کشت به صورت خانگی را دارد و محیط های خنک و آفتابی را می پسندد.

گل های فریزیا به رنگ های سفید، صورتی، زرد و قرمز هستند و هر کدام دارای نماد به خصوصی می باشند. در تاریخ و در زبان های ویکتوریایی از آن به عنوان یک گل نمادین یاد شده و در ارتباط با ایده های آزادی و استقلال به کار می رود.

نکته ی جالب آن است که گل ها به صورت عمودی بر ساقه های خمیده رشد می کنند و تنها در دمای 21 - به گل می رود. فریزیا رایحه ای شیرین و آرام بخش دارد و از آن برای کاهش اضطراب نیز استفاده می شود. 

نام علمی : Simmondsia chinensis

جوجوبا (Jojoba) درختچه ای چند ساله از خانواده ی Simmondsiaceae و بومی بیابان های جنوب غرب آمریکاست. درختچه ای همیشه سبز با ارتفاع 1 تا 5 متر و دارای ساقه های متعدد می باشد.

برگ ها بیضوی شکل و فاقد دمبرگ هستند. ریشه های زیادی دارد و در شرایط آبیاری سطحی حالت افشان به خود می گیرد. این گیاه ویژگی چند منظوره دارد و به عنوان گیاه زراعی، صنعتی، علوفه ای و حفاظتی دارد.

به دلیل داشتن نقش موثر در کاهش فرسایش خاک از نظر ویژگی حفاظتی بسیار حائز اهمیت است. از درخت جوجوبا روغن نیز تهیه می‌شود که کاربردهای دارویی و صنعتی بسیاری دارد. برای حفظ سلامتی پوست و مو، درمان زگیل، برطرف کردن شوره ی سر و مقابله با چین و چروک صورت از روغن آن استفاده می شود.

خاک مناسب کشت جوجوبا، شنی با قابلیت نفوذ آب زیاد است و نسبت به خاک های سنگین و غرقابی حساس می باشد. محدوده ی دمایی قابل تحمل آن 50 تا 9 - درجه سانتی‌گراد است و دماهای بالاتر از 50 درجه باعث خشکیدگی گلها و سرشاخه ها می شود. 

زعفران با اهداف مختلفی کاشت می شود و ابتدا باید هدف اصلی را مشخص نموده سپس اقدام به کشت کرد و روش کشت را بر اساس هدف، انتخاب نمود. اهداف کاشت زعفران شامل : برداشت حداکثری گل در واحد سطح، توجه به گلدهی و بنه زایی مناسب و وزن گیری و افزایش بنه می باشد.

در شرایط برداشت حداکثری گل، کشت به صورت خطی با تراکم بالای 14 تن در هکتار بوده و ظرف مدت 3 سال، مزرعه به حداکثر میزان گلدهی خواهد رسید.

در شرایط گلدهی و بنه زایی مناسب، تراکم بنه به 7 تا 8 تن در هکتار می رسد.از مزایای این روش، تغذیه و تکثیر صحیح بنه در مزرعه است.

در شرایط وزن گیری و افزایش بنه، هدف تکثیر و ازدیاد بنه است و با عمق کمتری کشت انجام می شود و تمرکز تنها روی بنه زایی است. 

ملون جانا یا خربزه جانا از خانواده ی خربزه است و از نظر شکل ظاهری شبیه به طالبی می باشد. گوشت میوه زرد کم رنگ و متمایل به سبز است. جانا به دلیل زودرس بودن، ماندگاری بالا و سفت بودن آن، محبوبیت زیادی در بین کشاورزان دارد.

بوته های جانا توان نگهداری 4 تا 5 عدد میوه را روی خود دارند و نور و گرمای زیادی برای رشد آن مورد نیاز است. به طوری که در مناطق ابری و بارانی، از کیفیت و طعم آن کاسته می شود.این میوه به دلیل شکل و تیپ خاصی که دارد، به نسبت سایر خربزه ها از قیمت بالاتری برخوردار است.

خربزه جانا دارای خواص بسیاری است و سرشار از ویتامین A، آدنوزین، آب و فیبر است که هم به سلامت دستگاه گوارش کمک می کند هم از بروز دیابت جلوگیری می کند. به دلیل داشتن کالری و کلسترول کم برای رژیم غذایی مفید است و باعث کاهش وزن می شود. 

بیماری جاروک لیمو ترش یک تهدید جدی برای مرکبات به خصوص لیمو ترش است که زنجرک به عنوان ناقل آن شناسایی شده است. در باغ های آلوده به بیماری و در هوای گرم، جمعیت زنجرک ها بسیار پایین بوده اما با سرد شدن هوا، رو به افزایش می رود.

جاروک ابتدا به سمت ریشه ها گسترش می یابد سپس به سمت برگ های جوان و اندام های هوایی گیاه حرکت می کند. عامل بیماری با نام علمی Candidatus Phytoplasma aurantifolia می باشد که یکی از خسارت زا ترین بیماری های لیمو ترش است.

علائم بارز ظهور آن به این صورت است که ابتدا جاروک در قسمتی از درخت ظهور می یابد سپس در تنه و طوقه به طور تدریجی گسترش پیدا می کند. در ادامه شاخه های حامل آنها یکی پس از دیگری خشک می شوند و نهایتا مرگ درخت را به دنبال دارد.

با توجه به اینکه گیاهان تاجریزی و پروانش، میزبان های علفی جاروک شناخته شده اند، جلوگیری از رشد آنها در اطراف درخت، حذف درختان آلوده و کنترل ناقل باعث کنترل بیماری می شود. هم چنین کاشت گونه ی مقاوم پرشین لایم به جای لیمو ترش توصیه می گردد. 

کشاورزی تک کشتی (monoculture) به کشت یک نوع محصول در یک زمان و در یک مزرعه گفته می شود و در کشاورزی زیستی و به طور گسترده استفاده می شود. این نوع کشت،باعث افزایش کارایی در عملیات کاشت، داشت و برداشت شده اما خطر شیوع آفات و بیماری ها را افزایش می دهد.

دلیل آن این است که چون کشاورزان هر سال محصول مشابهی را کشت می کنند، آفات و بیماری ها سریعتر تجمع و گسترش می یابند و محصول حساس می شود. تک کشتی از نظر تنوع در زمان و مکان، به تک کشتی، چند کشتی و چرخشی (چرخش تک کشتی) تقسیم بندی می شود. 

کرم برگخوار سبز برنج، زمستان را به صورت شفیره روی خاک و بقایای بوته ی برنج می گذراند و جزء آفات درجه دوم در زراعت برنج است. این آفت را با نام نارانگا نیز می شناسند. پروانه ها (حشرات کامل) بعد از زمستان گذرانی، در اوایل اردیبهشت ماه از شفیره های خود خارج می شوند.

این حشره قابلیت جابجائی دارد و موجب پراکندگی آفت می شود. تراکم آن در نقاط سایه دار و زیر درخت ها بیشتر است و در اواخر تیر ماه به حداکثر می رسد. کرم برگخوار به آفتاب حساس است و با گرمی هوا و تابش نور خورشید، میزان خسارت آن کمتر می‌شود.

مدیریت این آفت، به روش های کنترل زراعی،کنترل بیولوژیکی و کنترل شیمیایی امکان پذیر است. باید توجه داشت که این نوع کرم بر اثر تغذیه از حاشیه و پهنک برگ، در فرآیند فتوسنتز اختلال ایجاد می کند. برای آگاهی از وجود آفت، حرکت در مزرعه و استفاده از تور حشره گیری می تواند کمک کننده باشد. 

دانستن نکات مربوط به ساخت و احداث گلخانه، امری بسیار مهم در مدیریت آن و جلوگیری از ضررهای مالی است. حتی با حضور کارشناسان خبره نیز آموختن نکات اصولی ضرورت دارد.

اولین نکته ی قابل توجه تهویه ی گلخانه به منظور تأمین دی اکسید کربن و افزایش فتوسنتز در گیاه است. هم چنین تنظیم درجه حرارت گلخانه بر اساس تهویه صورت می‌گیرد. بنابراین باید دقت داشت که کاهش یا افزایش دی اکسید کربن باعث ایجاد تنش در گیاه نشود.

دومین مورد ارتفاع گلخانه است که ارتباط مستقیمی با تهویه دارد. هر چه ارتفاع بیشتر باشد، دمای هوا در گلخانه پایین تر و خنک تر است. فرم سازه ی گلخانه باید با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه ی احداث انتخاب شود، به طوری که هر چه به مربع نزدیک تر باشد، جابجایی هوا بهتر انجام می شود.

عوامل دیگر مهم در احداث گلخانه شامل : میزان انشعاب برق مورد نیاز، مساحت استخر ذخیره ی آب، کارگر نیروی فنی، نصب باد شکن، فواصل گلخانه‌ها از یکدیگر و کنترل عوامل محدود کننده می باشد. 

باریجه گیاهی است که در مناطق کوهستانی رویش دارد و به علت کاربردهای دارویی و صنعتی، یکی از مهمترین گیاهان صادراتی کشور به شمار می رود. صمغ حاصل از این گیاه بسیار با ارزش و گران قیمت بوده و در صنعت مصارف بسیاری دارد.

باریجه (Ferula gumosa) از تیره چتریان (Umbelliferae) و مونوکارپیک است، یعنی تنها یکبار گل می دهد و در سال آخر رویش به گل می رود. گل های باریجه به رنگ زرد و به صورت چتر مرکب می باشد و بوی تند و مخصوصی دارد.

صمغ باریجه بر اثر تیغ زدن ریشه ی آن به دست می آید که قسمت پشت به آفتاب گیاه را به اندازه ی 20 تا 30 سانتی متر خالی کرده سپس قسمتی از غده ی گیاه را برداشت می کنند. مصرف صنعتی این صمغ به صورت چسب الماس در صنایع جواهرسازی، عطرسازی و صنایع آرایشی است.

علاوه بر این، باریجه از دیرباز در طب سنتی ایران مصارف و خواص دارویی داشته و در درمان بیماری های تنفسی، گرفتگی عضلات و بیماری های گوارشی استفاده می شده است. لازم به ذکر است که برداشت باریجه مجاز بوده و در سال حدود 1200 کیلوگرم برداشت دارد. 

نخل بادبزنی از خانواده ی نخلهاست و به نام های نخل واشنگتن یا پالم واشنگتن معروف است. دمبرگ های آن به طول 1 متر هستند و گل آذین 3 متری دارد که به رنگ های نارنجی و صورتی در می آیند.

نخل بادبزنی میوه های سیاه کوچکی تولید می کند که خوراکی هستند و گوشت میوه بسیار نازک است. نسبت به سرما مقاوم بوده و می تواند تا دمای 8 - درجه سانتی‌گراد را تحمل کند. سرعت رشد بالایی دارد و بسته به منطقه ی کشت، سرعت رشدی آن متفاوت است.

ارتفاع آن به 20 تا 30 متر می رسد و نسبت به شوری و خشکی مقاومت بالایی از خود نشان می دهد. در طراحی فضای سبز نیز مورد استفاده قرار می گیرد و تکثیر آن از طریق بذر و پاجوش است. دمای مناسب جوانه زنی بذر 30 درجه ی سانتی گراد می باشد.

به آفتاب کامل و خاک لومی و شنی با زهکشی خوب نیاز دارد. هر 4 ماه یکبار، میزان 200 گرم کود دهی نیاز است. این نخل قابلیت کشت به صورت بن سای را نیز دارد و ارتفاع آن به 30 تا 80 سانتی متر می رسد. 

هرس فرم دهی یا همان شکل دهی با هدف به وجود آوردن شاخه های بارده برای دریافت نور مناسب خورشید و تربیت درخت با اسکلت قوی انجام می گیرد. زمان انجام این هرس از سال اول کاشت تا زمانی که درخت به فرم دلخواه برسد، ادامه دارد.

منظور از هرس فرم دهی، قطع بخش هایی از درخت است که از طریق آن درخت بتواند اسکلت و شکل مناسبی داشته باشد. روش کار به این صورت است که ابتدا نهال از ارتفاع 1 متری به حالت مورب هرس می شود و شاخه های اضافی رشد کرده روی درخت قطع می شوند.

شاخه های اصلی که در جهت های مختلف، در فاصله ی 10 تا 15 سانتی متری انتهای تنه ی اصلی ایجاد شده اند، باید هرس شوند. در تابستان سال اول کاشت، پاجوش ها و شاخه هایی که رشد ناخواسته دارند، مورد هرس قرار می‌گیرند. 

درخت مسواک که نام علمی آن Salvadora persica است، درختی همیشه سبز است که از چوب آن مسواک می سازند. برگ های سبز درخشانی دارد که شیره ای زرد رنگ مایل به سبز روشن از آن خارج می‌شود.

ارتفاع آن بین 2 تا 5 متر است و میوه ای خوراکی شبیه به گیلاس دارد. آب و هوای گرم استوایی برای رشد این درخت مناسب بوده و در ایران اغلب به صورت گلخانه‌ای کشت می شود.

تکثیر آن از طریق بذر صورت می‌گیرد و قابلیت کاشت در گلدان را دارد. به این صورت که ابتدا بذرها باید به مدت 24 ساعت خیسانده شوند سپس آنها را در عمق مناسبی از گلدان کاشت. چوب درخت مسواک به دلیل داشتن ترکیبات گوگردی،کلراید، فلوراید و بی کربنات سدیم، دندان ها را ضدعفونی و سفید می کند.

هم چنین چوب آن دارای مواد خوشبو کننده است که باعث خوشبو شدن دهان می شود. علاوه بر آن از خونریزی لثه و تشکیل پلاک دندانی جلوگیری می کند. 

Cuscuta sp و Grammica sp 

سس یا همان پیچک زرد از گیاهان انگلی است که در بسیاری از مناطق به عنوان علف هرز شناخته شده و در بین کشاورزان به سرطان معروف است. سس در مزارع یونجه و شبدر بیشتر یافت می شود و در خانواده ی Cuscataceae دسته بندی شده است.

ساقه های سس پیچنده هستند و در جهت عقربه های ساعت به دور گیاه میزبان می پیچند و به کمک مکنده هایی که در سطح ساقه ی خود دارند، بر روی گیاه میزبان استوار می شوند. این علف هرز تمامی مواد غذایی مورد نیاز خود شامل آب و کربوهیدرات را از گیاه میزبان خود دریافت می کند و به این صورت باعث کاهش رشد گیاه اصلی می شود.

مدیریت موثر سس ها نیازمند کنترل جمعیت موجود، جلوگیری از بذردهی سس، ممانعت از ظهور بوته های سس در سال های آتی است. حذف دستی بوته های سس، ایزوله کردن مناطق کشت، سوزاندن، پاشیدن علف کش همگی مانع تولید بذر علف هرز سس می شوند.