داروخانه گیاهپزشکی باغبان

کامکوات جزء مرکبات محسوب می شود و یکی از راحت ترین درختان میوه برای پرورش در گلدان می باشد. میوه های کامکوات نارنجی، برگهای آن سبز و دارای طعم ترش و شیرین خوشمزه است و به همراه پوست نازک خود مصرف می شود. در صورت کاشت درخت کامکوات در فضای آزاد، ارتفاع آن تا 2 و نیم متر می‌رسد، درحالی که در صورت کاشت در گلدان ارتفاع کمتری خواهد داشت.

کامکوات به نور کامل خورشید برای رشد و نمو نیاز دارد،اما نور زیاد مستقیم باعث سوختگی آن می‌شود. خاک اطراف درخت بهتر است که مرطوب باشد و طی دو تا سه ماه اول کاشت باید از مصرف هر گونه کود خودداری شود. به طور کلی خاک های با زهکشی خوب برای پرورش کامکوات مناسب هستند.

یکی از نکات مربوط به آبیاری درخت این است که سطح خاک نباید کامل خشک شود و به کمک انگشتان خود می توان میزان رطوبت سطح خاک را بررسی کرد و در صورت نیاز آبیاری کرد. باید توجه داشت که در مصرف آب زیاده‌روی نشود.

کودهای گیاهی و مایع برای رشد کامکوات گزینه های مناسبی هستند و بهتر است قبل از استفاده از کودهای مایع، سطح خاک به خوبی آبیاری گردد. کامکوات از طریق بذر تکثیر می یابد و عموما به هرس نیاز ندارد اما جهت متعادل کردن شاخه ها و برگها می توان در فصل بهار عملیات هرس را انجام داد. برای پیوند زدن می توان از پایه های گریپ فروت و پرتقال استفاده کرد زیرا سیستم ریشه های آنها در برابر بیماری های قارچی خاک مقاوم تر است. 

درخت نارنج (aurantium Citrus) به جنس Citrus و خانواده مرکبات (Rutaceae) تعلق دارد.
درختان همیشه سبز نارنج، بهطور میانگین حدود 3-9 متر ارتفاع دارند. گل های درخت بهارنارنج، یکی از معطّرترین گل های مرکبات است که سفید و دوجنسی بوده و هم
به صورت آپوماتیک و هم با کمک حشرات، گرده افشانی می شوند.
نارنج از جمله گیاهان دارویی پرمصرف و بومی کشور ایران است و با عنوان پرتقال ترش شناخته میشود.
در طب سنتی ایران، از گل های گیاه بهارنارنج به عنوان آرامش بخش، ضد تشنج و برطرف کننده تپش قلب استفاده می شود. عطر گل های بهار نارنج به شدت در‌کاهش اضطراب موثرند.

اترج (بالنگ)، درختچه ای از تیره مرکبات و به ارتفاع 2.5 تا 4.5 متر، با برگ هایی به رنگ سبز روشن، گل هایی به رنگ سفید و میوه ای درشت شبیه به خربزه کوچک با پوستی ضخیم و گوشتی با رایحه لیمو با تنوع رنگی سبز تا نارنجی و مزه ای تلخ تر از گریپ فروت و ترشی آن از لیمو ترش کمتر. 

اترج دارای انواع مختلفی می باشد، یکی از انواع اترج به شکل دست و بسیار عجیب و غیر عادی که به دست بودا معروف است.
اترج در ایران به بالنگ، بادرنگ، بادرنج، باذرنج، ترنگ،ترنج، اترج، اترج کبیر، اترج صغیر، معروف می باشد. نام اترج در قرآن کریم نیز آمده است.
طبق نوشته های مورخان، عطر خوش و بوی قوی این گیاه در دفع حشرات موذی بسیار موثر و از اهمیت بالایی در بین چینی ها و ژاپنی ها برخوردار بوده و هنوز هم در مراسم سال نو ژاپن و چین به عنوان نماد ثروت و خوشبختی استفاده می شود.از تمام قسمت های اترج برای خواص درمانی و تهیه مواد غذایی استفاده می شود، شکوفه های اترج دارای طبعی گرم و خشک و برگ های آن طبیعتی سرد و تر دارد، پوست اترج برای تقویت کبد، حافظه و قلب و دستگاه گوارش و کاهش نفخ شکم مفید و موثر است.

1️⃣کاشت درخت بر اساس آب و هوای منطقه:

✔️آب و هوای سرد و خشک، 
✔️سرد و بارانی، 
✔️آب وهوای گرم و خشک، 
✔️گرم و مرطوب، 
✔️و آب و هوای شرجی، از جمله نوع آب و هوا است که شاید تعدادی از آن ها به گوشتان خورده باشد. با توجه به هر یک از شرایط آب و هوایی گفته شده باید بدانید که آب و هوا اولین و مهمترین رکن برای کاشتن نهال است و بدون در نظر گرفتن آن، شما نمی توانید توقع درامد و سود دهی از زمین های خود را داشته باشید.
2️⃣آزمایش خاک:
هر درختی دارای یک سری نیاز است تا به وسیله آنها به رشد و تولید محصول بپردازد. تامین نیاز های معدنی درختان در 90 درصد موارد از طریق خاک امکان پذیر است و درختان منابع مورد نیاز خود را از خاک دریافت می کنند.
3️⃣شخم زدن زمین قبل از کشت نهال:
شخم زدن زمین فواید بسیار زیادی دارد. اگر در زمین مورد نظر قبل از کشت نهال، محصول زراعی کاشته باشید قطعا بقایای آن هنوز روی زمین موجود است. این ها ممکن است به اصطلاح از زور و قوت زمین بکاهند. در نتیجه با زیر رو کردن زمین همین باقی مانده های دوره قبلی کشت، تبدیل به کود شده و برای زمین مفید می باشد.
همچنین باعث نرم شدن خاک می گردد. این عمل در بسیاری از نهال های زراعی رشد درختان شما را دو چندان خواهد کرد. چرا که در نتیجه نرم بودن خاک، درختان شما می توانند به راحتی ریشه زایی کنند. به علاوه اینکه آب و مواد معدنی راحت تر در عمق خاک نفوذ می کند.
4️⃣نحوه‌ کاشت نهال
5️⃣زمان‌‌ کاشت نهال

هنگام کاشت بیشتر نهال‌های مرکبات، باید ابتدا ریشه را با یک قیچی تیز هرس کرد تا اولاً سر ریشه اصلی قطع و گیاه تحریک به تولید ریشه فرعی بیشتری شود و دوما سر ریشه‌ها، که بیشتر در اثر کنده شدن از خاک خزانه، زخمی و به طور نامرتب قطع شده، دارای یک سطح صاف شود.

زیرا ریشه‌های زخمی و سر ناصاف سریع مورد حمله انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها قرار می گیرند و از بین می‌روند. در حالی که اگر محل بریده شده صاف باشد به راحتی ترمیم می‌گردد و از نفوذ عوامل بیماری‌زا جلوگیری به عمل می آید.
برای کشت نهال، اگر خاک باغ حاصلخیز و دارای بافت مناسب باشد و آماده شده باشد، کافی است مقداری از خاک محل کاشت را با بیل برداشته، پس از قراردادن ریشه‌ها درون گودال، روی آن ها را با خاک زبرین (سطح‌الارض) پوشاند. 
✔️در مواردی که برای کاشت، از گودال‌های دستی و یا مته‌ای استفاده می‌ شود،‌ باید اول مقداری از خاک زبرین را با هم حجم ‌خودش کود دامی پوسیده مخلوط کرده و به شکل مخروطی، در ته گودال ریخت.
✔️سپس ریشه‌ها را روی این مخروط مرتب کرد و روی آنها را با خاک پوشاند و گودال را پر ساخت.

متاسفانه در بیشتر باغ‌های سنتی ایران، درختان نزدیکتر از فاصله لازم کشت می شوند که هنگام باروری روی یکدیگر سایه می‌اندازند و میزان محصولشان پایین می‌آید. علاوه بر رعایت فاصله، درختان باید روی ردیف‌های منظم شمالی جنوبی کشت شوند تا هم بتوانند از نور آفتاب بیشتری استفاده کنند و هم امکان رفت و آمد کارگران و وسایل موتوری فراهم شود. 
✔️از مهم‌ترین روش های کشت مرکبات می‌توان به کشت مربعی ، مستطیلی ، مثلثی و داربستی نام برد.
1️⃣در روش مربعی، فاصله درختان روی ردیف‌ها با فاصله بین ردیف‌ها برابر است، به طوری که هر چهار درخت روی رأس های یک مربع، قرار می گیرند. در این روش، اگر فاصله مناسب در حین کاشت رعایت شده باشد، درختان در حداکثر رشد، قسمت اعظم سطح باغ را می‌پوشانند و بین آنها فاصله کمی برای عبور و مرور کارگران و ماشین‌آلات باقی می‌ماند. در این روش، در صبح و بعد از ظهر، درختان مجاور روی هم سایه می‌‌اندازند و به همین دلیل این روش هرچند برای نقاط گرمسیری که دارای نور بیشتر هستند قابل قبول است ولی برای نقاط سردسیر شمالی که شدت نور کمتری دارند، مناسب نیست. 
2️⃣در روش مستطیلی فاصله درختان روی ردیف‌ها، از فاصله بین ردیف‌ها بیشتر است. به‌گونه ای که درختان در طول مستطیل کشت می شوند و به اندازه ی عرض، از هم فاصله دارند. و به این دلیل با فرض تخصیص مساحتی مساوی با روش مربعی به هر دو درخت، درختان در صبح و بعد از ظهر، سایه کمتری روی هم می‌اندازند و هر درخت از نور بیشتری بهره‌مند می‌ شود. در این روش، درختان در حداکثر رشد، فواصل بین ردیف‌ها را پر می‌کنند ولی در روی ردیف‌ فاصله بیشتری برای درختان وجود خواهد داشت که عبور و مرور وسایل را در جهت شمالی جنوبی تسهیل می‌کند. این روش بویژه برای مناطق سردسیر مناسب است‌. 
3️⃣روش مثلثی که لوزی و شش گوش هم خوانده می‌شود هر سه درخت روی رأس های یک مثلث (به طور معمول متساوی‌الاضلاع و گاهی متساوی‌الساقین) که جهت قاعده آن شرقی غربی است و هر چهار درخت روی رئوس یک لوزی کشت می شوند. این روش از نظر سایه‌اندازی مانند روش مربعی است و تفاوت های آن با روش مربعی این است که در این روش ردیف‌های شمالی جنوبی وجود ندارد و همچنین با رعایت فواصل مساوی، در این روش بیش از روش مربعی، در واحد سطح، درخت کاشته می شود. 

مرکبات در شرایط گرمسیر، در مناطقی مانند مناطق مرکزی و جنوب ایران و نیمه گرمسیری شمال ایران، قابلیت رشد دارند.
✔️ خاک های سبک شنی رسی، با پی اچ 5 تا 7، عموما برای توسعه کشت مرکبات مناسب می باشند. 
با توجه به این موارد، در شمال ایران خطر سرما و بالا بودن سطح آب زیرزمینی و در جنوب مشکل گرما، شوری و کم آبی وجود داشته که در توسعه کشت و احداث باغات مرکبات باید مورد توجه قرار بگیرد.
مناطق مناسب کشت:
1️⃣سواحل دریای خزر:
✔️از آستارا تا گرگان ارقام مختلفی از مرکبات کشت می شود.‌ محدودیت های اقلیمی (سرما و خشکی) موجب می شود تا بیشتر تراکم باغ های مرکبات در نواحی چابکسر تا بهشهر متمرکز باشد.
2️⃣ناحیه مرکزی:
✔️این ناحیه شامل شهرهایی مرکزی ایران همچون فارس، کرمان، جیرفت، بم و غیره بوده که بیشتر دارای روزهای آفتابی به همراه رطوبت نسبی پایین است. بارندگی این نواحی پایین بوده، لذا در تابستان نیاز به چندین نوبت آبیاری بوده تا گیاه عملکرد و کیفیت محصول مناسبی داشته باشد.
3️⃣نواحی ساحلی جنوب (بندرعباس و سواحل دریای عمان):
این نواحی عاری از یخبندان، با رطوبت نسبی بالا و گرمای زیاد در تابستان می باشد.

عوامل متعددی در اندازه نهایی میوه مرکبات مؤثر هستند. از این عوامل می توان به:
✔️ میزان محصول، 
✔️پراکنش بارندگی، 
✔️مدیریت کوددهی، 
✔️هرس، 
✔️و ترکیب پایه و پیوندک، نام برد.
افزایش کوددهی پتاسیم موجب افزایش اندازه میوه، افزایش ضخامت پوست و اسیدیته عصاره می شود.

🌺میزان ریزش گل، به عامل های درونی و بیرونی وابسته است. کمبود نیتروژن در زمان گلدهی یکی از علل رایج ریزش شدید گل و به دنبال آن، کاهش تشکیل میوه است.
✔️تشکیل اولیه میوه نیز تحت تأثیر عامل های محیطی، فیزیولوژی و مدیریتی است. گل هایی که در گل آذین های زایشی رشد کرده اند، رشد آهسته تر و تشکیل میوه ی کمتری نسبت به گل‌ها در گل آذین های برگدار دارند.
🍊تشکیل میوه و یا ریزش، به ویژگی های رقم، شدت گلدهی، آب و هوا و مدیریت درخت بستگی دارد.
✔️دماهای خیلی بالا یا پایین،‌‌ خشکی، تغذیه نامناسب، شمار بذر در میوه و آفات و بیماری ها از جمله عامل های مختلف مؤثر در ریزش میوه در گونه های مختلف مرکبات هستند.
✔️ یکی از عامل‌های محیطی و مدیریتی که در تشکیل میوه نقش اساسی دارد، تنش خشکی به ویژه در دوره‌ بحرانی رشد میوه چه ها، از حدود سه هفته پس از گلدهی است.
✔️دماهای بالای‌ 40 درجه سلسیوس، سبب ریزش شدید‌‌ میوه چه ها، به ویژه در ناول ها می شود.

عملکرد درختان مرکبات، ارتباط نزدیکی با میزان گلدهی بهاره و تشکیل میوه اولیه‌ دارد. تشکیل گل، افزون بر تعیین عملکرد، ممکن است بر عامل های کیفی میوه مانند اندازه، کیفیت درونی، بافت و رنگ میوه نیز موثر باشد. 

شمار گل و تشکیل میوه، به شرایط تغذیه درخت نیز بستگی دارد. در زمان گلدهی و تشکیل میوه،‌ کاهش شدید عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم در برگ های قدیمی، همزمان با افزایش شدید این عناصر در برگ های جدید و میوه های تشکیل شده، دیده شده است. 
✔️تحقیقات نشان می دهد که محلول پاشی زمستانه اوره در چهار سال متوالی، سبب افزایش معنی دار شمار گل و نیز عملکرد در پرتقال والنسیا می شود.
در واقع، شمار گل بستگی به رقم، سن درخت و شرایط محیطی و مدیریتی دارد.
✔️بنابراین تغذیه زمستانه مرکبات، تاثیر به سزایی در باردهی آن ها دارد. 
✔️کربوهیدرات ها، هورمون ها، دمای محیط، آب و عناصر غذایی از مهم ترین عامل هایی هستند که در گلدهی و در نتیجه عملکرد، تأثیر دارند.

در مناطق نیمه گرمسیری،‌ به طور معمول گلدهی و رشد درختان، تحت تأثیر تغییرات دماست. رشد درختان در زمستان بسیار کند یا متوقف می شود و گلدهی، بیشتر در بهار رخ می دهد. 
✔️البته در بعضی مواقع، ممکن است گلدهی خارج از فصل نیز رخ دهد. این مناطق عملکرد و کیفیت میوه بالایی دارند. جست (فلش) های گلدهی، در ماه های آخر زمستان، هنگامیکه طول روز کوتاه است، آغاز می شود. 
✔️به احتمال زیاد، طول روز کوتاه همراه با دمای پایین، محرک گلدهی است. دمای پایین زمستان به مدت طولانی، شمار کل شاخه های زایشی و میزان گلدهی را افزایش می دهد. در مقابل، دمای متوسط زمستان، سبب تولید بیشتر گل آذین های برگی با شمار گل کمتر می شود.

یکی از علل پایین بودن عملکرد و بالا بودن ضایعات در برخی مرکبات، تناوب باردهی (سال آوری) است. معمولا عملکرد بالا در یک سال، همراه با عملکرد پایین در سال بعد است.
در‌ سال پرمحصول، درخت با مصرف زیاد کربوهیدرات، سال بعد با کمبود آن مواجه شده و محصول، به شدت کاهش می یابد.
روش هایی که بتوانند رقابت را در سال پرمحصول کاهش و اندازه ی میوه را در آن سال افزایش دهد و از طرفی تشکیل جوانه ی گل را در سال کم محصول افزایش دهد، سبب متعادل شدن سال آوری و کاهش ضایعات می گردد:
1️⃣محلول پاشی اوره با غلظت یک درصد، یک هفته قبل و بعد از برداشت میوه، سبب افزایش تولید میوه در سال های کم محصول، به ویژه در نارنگی، می شود.
2️⃣حذف مکانیکی شاخه در سال پرمحصول، رایج ترین روش کاهش بار محصول است. عملیات باید در اوایل بهار و قبل از گلدهی انجام شود.
3️⃣هرس بعد از یک سال کم‌ محصول و قبل از یک سال پر محصول مورد انتظار، سبب کاهش تناوب باردهی می گردد.
✅با پایین آوردن تولید در یک سال با محصول سنگین، از طریق هرس و با تغییرات مناسب در برنامه کودی، تناوب باردهی میتواند متعادل شود.

عامل بیماری سرخشکیدگی مرکبات قارچ Nattrassia mangiferae نام دارد. عامل بیماری در مرحله اولیه که اواسط بهار می باشد، باعث پژمردگی و زوال در شاخه های انتهایی درخت می شود که این حالت با گرمتر شدن هوا شدت پیدا می کند.

نماتد مرکبات، ازجمله نماتدهای مهم است که به طور وسیعی در باغ های مرکبات دنیا گسترش داشته و باعث زوال تدریجی درختان و تقلیل محصول می شود.
طبق بررسی های انجام شده، هشتاد گونه و رقم مرکبات، به این نماتد حساس هستند. هم چنین کاهش عملکرد محصول توسط نماتد مرکبات، بسته به میزان آلودگی، بین 10 تا 30 درصد است. 
میزبانان نماتد مرکبات شامل: مرکبات، انگور، زیتون، خرمندی(خرمالو) و پونسیروس است. بررسی های انجام شده در شهرستان جهرم، بیانگر گسترش وسیع این نماتد در باغات مرکبات بوده و تمامی باغات نمونه برداری شده و حدود 85% درختان مورد بررسی، آلوده به نماتد مرکبات بوده اند.
این نماتد از انگل های خاکزی است و بنابراین، کنترل شیمیایی آن بسیار مشکل است. علی رغم آن که یکی از روش های کنترل آن، ضدعفونی خاک قبل از کاشت مرکبات است، ولی توصیه شده است که در خاک های آلوده به این نماتد، پایه های مقاومی مثل نارنج سه برگ،  کشت شود.

در بازدید از باغ آقای سلیمانی واقع در منطقه موردک شهرستان جهرم، به تاریخ نهم آذرماه هزار و چهارصد و یک، با مسائل و مشکلاتی برخورد داشتیم که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

گلدهی درختان مرکبات در فصل پاییز مساله ای است که در چند سال اخیر بیش از پیش مشاهده میشود. بسیاری از کارشناسان علت اصلی این موضوع را تغییر اقلیم و شرایط آب و هوایی نسبت به گذشته می دانند.

در بازدید از باغ آقای اسماعیلی واقع در منطقه حیدرآباد شهرستان جهرم، به تاریخ هفتم آذرماه هزار و چهارصد و یک، با مسائل و مشکلاتی برخورد داشتیم که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

در بازدید از باغ آقای رحمانیان واقع در منطقه محمدآباد شهرستان جهرم، به تاریخ ششم آذرماه هزار و چهارصد و یک، با مسائل و مشکلاتی برخورد داشتیم که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

درختانی که دارای ریشه ضعیف بوده و یا طبیعتا قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی باشند، می توان با پیوند نمودن شاخه ای ریشه دار به تنه آن، کمبود شیره خام را جبران نموده و قسمت هوایی درخت را تقویت کرد.

این روش به این صورت است که دو درخت که نزدیک به یکدیگر قرار دارند و یکی دارای ریشه ضعیف است که نمی تواند مواد خاک را به خوبی جذب کند، از شاخه درخت مجاور که ریشه های قوی دارد و شاخه اش به تنه درخت ضعیف تر میرسد، به هم پیوند میزنند تا موادی که از درخت با ریشه قوی تر جذب می شود، از طریق شاخه، به درخت ضعیف تر هم برسد.

✔️این عمل کاملا شبیه به تزریق خون به انسان در بدن بیماری است که مقداری از خون خود را از دست داده باشد، با این تفاوت که نیاز انسان پس از یک یا چند مرتبه تزریق خون تامین شده و تکرار عمل تزریق لازم نخواهد بود. اما در درختان، این تزریق شیره خام باید به صورت همیشگی و مستمر باشد.

✔️دلیل انجام این روش پیوند نیز این است که با پیوند کردن پایه ریشه داری که در نزدیکی درخت دارای ریشه ضعیف قرار دارد، این پایه بتواند یک منبع شیره خام دایمی را در دسترس درخت مورد نظر قرار دهد.

✅پیوند زنی جهت مرغوب کردن درخت میوه ای نامرغوب صورت می گیرد. اما مرغوب بودن یا نبودن میوه هم تعاریف خودش را دارد. در اینجا به برخی از فواید پیوند اشاره می‌کنیم:
1️⃣بار زیاد درخت: یعنی درختی که میوه بیشتری در سال بدهد. اینجا مقدار مطرح است.
2️⃣درشتی یا زیبایی محصول: اینجا مجلسی بودن میوه مطرح است. گاهی درشتی محصول می تواند نشان از کیفیت بهتر هم باشد.
3️⃣دوام و ماندگاری بیشتر میوه: اینجا هدف سالم ماندن میوه از زمان برداشت، حمل تا مصرف و همچنین دوام بیشتر در طول دوره نگهداری مطرح است.
4️⃣کیفیت بهتر محصول: که می تواند به مشخصات جزئی تری مثل طعم (شیرینی و ترشی و آبدار بودن و …) یا پوست مناسب (از نظر ضخامت یا قابلیت کنده شده پوست و …) یا وجود و عدم وجود هسته و درشتی آن و عوامل دیگر دسته بندی  شود.
5️⃣زمان رسیدن میوه: بسیار مهم است که میوه درخت چه زمانی می رسد یا چه زمانی امکان برداشت محصول وجود دارد. مثلا گیلاس نوبرانه بسیار گرانتر از زمانی است که محصول گیلاس فراوان است یا برعکس میوه هایی که آخر فصل به دست می آیند گران ترند.
6️⃣ازدیاد: در گیاهانی که نمی توان آنها را با قلمه و یا پاجوش ازدیاد نمود، برای حفظ مشخصات خارجی و داخلی یعنی ژنتیک گیاه مادری از روش پیوند استفاده می شود. به عبارتی دیگر پیوند زدن تغییری در خواص ظاهری و داخلی پیوندک ایجاد نمی نماید. 
8️⃣تقویت درختان ضعیف: درختانی که دارای ریشه ضعیف بوده و یا طبیعتا قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی باشند، می توان با پیوند نمودن شاخه ای ریشه دار به تنه آن، کمبود شیره خام را جبران نموده و قسمت هوایی درخت را تقویت کرد.
9️⃣زود باردهی: معمولا گیاهانی که از طریق بذر و یا روش های ازدیاد غیر جنسی به جز پیوند به وجود می آیند، پس از رسیدن به بلوغ که حدود 6 الی 7 سال به طول می انجامد، شروع به گل‌دهی و میوه دهی می نمایند.